Polity syllabus

 पोलिटी सिलेबस [Polity syllabus]

1) समाज राज्य व सरकार[click here]


2)  संविधान


  • अर्थ
  • प्रकार तथा
  • संवेधानिक सरकार

3) भारतीय संबिधान के स्त्रोत

4) भारतीय संविधान की प्रक्रिति –


  • संघात्मक व एकात्मक विवाद
  • भारतीय संघ की नविन प्रवृति (1950 से 2016 तक)
  • केंद्रीयकृत संवाद , संघवाद, सहकारी संघवाद, सौदेबाजी का संघ, गठबंधन

5) गठबंधन सरकार और भारतीय संघ

6) नियोजन और भारतीय संघ

7) उदारीकरण/ भूमण्डलीयकरण और भारतीय संघ

8) भारतीय संविधान की प्रस्तावना या दर्शन तथा महत्व



9) संघ व राज्य क्षेत्र –


  • नए राज्यों की स्थापना
  • राज्यों का पुनर्गठन
  • विशेष राज्य

10) नागरिकता –

  • नागरिकता अधिनियम 1955 तथा 2015
  • नागरिकता का अंत
  • दोहरी नागरिकता

11)  मौलिक अधिकार


  • अधिकार एवम मौलिक अधिकार व मानवाधिकार
  • मौलिक अधिकार में संशोधन
  • न्यायिक
  • विधि का शासन
  • महिला आरक्षण
  • मंडल आयोग
  • अधिनियम
  • विचार पर अभिव्यक्ति की स्वतन्त्रता
  • जीवन का अधिकार
  • निवारक निरोध
  • बेगार, बाल श्रम एवम बाल्यश्रम
  • धर्म निरपेक्षता
  • अल्पसंख्यको का संरक्षण
  • संवेधानिक संरक्षण
  • मौलिक अधिकारों का निलंबन

12) राज्य नीति निर्देशक तत्त्व


  • नीति निर्देशक तत्त्व व मौलिक अधिकारों के मध्य सम्बन्ध
  • सामान नागरिक संहिता
  • शक्ति पृथक्करण सिद्धांत
  • भूमंडलीकरण पर निर्देशक तत्त्व
  • निर्देशक तत्वों की उपयोगिता
  • मौलिक कर्त्तव्य

13) सुशासन [गुड गवर्नेंस], इ- शासन, नागरिक चार्टर, सरकार की कल्याणकारी योजनाये

15) संसदीय शासन प्रणाली और अध्यक्षीय शासन प्रणाली के मध्य विवाद

16) राष्ट्रपति व उपराष्ट्रपति, शक्ति व कार्य, राष्ट्रपति की संवैधानिक स्थिति

17) मंत्री परिषद व प्रधानमंत्री


  • व्यक्तिगत व सामूहिक उत्तरदायित्व
  • मंत्री परिषद व मंत्री मंडल
  • प्रधानमंत्री की स्थिति व भारतीय राजनीति
  • महा न्यायवादी व महाधिवक्ता

18) संसद


  • उच्च व निम्न सदन का गठन
  • उच्च सदन की उपयोगिता व प्रसांगिता
  • संसदीय विशेषअधिकार
  • संसद की विधायी प्रक्रिया
  • संसदीय समिति
  • संसदीय शब्दावली
  • संसद के सदस्यों का शिष्टाचार
  • संसद का ह्रास

19)  न्यायपालिका


  • उच्चतम न्यायालाय का गठन एवम शक्ति
  • कोलोजियम व्यवस्था और राष्ट्रीय न्यायिक नियुक्ति आयोग विवाद
  • न्यायाधीशों को हटाने की प्रक्रिया
  • जनहित याचिका
  • न्यायिक सक्रियता
  • न्यायिक जवाबदेहिता
  • लोकअदालत व फास्टट्रैक कोर्ट
  • नियंत्रक महा लेखा परीक्षक

20) राजयपाल, राज्य मंत्री परिषद, राज्य विधान मंडल, विधान परिषद की उपयोगिता व प्रासंगिकता

21) उच्च न्यायालय

22) स्थानीय शासन

23) केंद्र राज्य सम्बन्ध


  • विधायी प्रशासकीय व वित्तीय सम्बन्ध
  • संचित व आकस्मिक नीति
  • केंद्र व राज्य के मध्य कर राजस्व का विभाजन
  • केंद्र व राज्य के मध्य विवादास्पद मुद्दे
  • केंद्र व राज्य सम्बन्धो को लेकर गठित समितियां

24) सेवा


  • लोकतंत्र में लोक सेवा की भूमिका
  • अखिल भारीतय व केंद्रीय सेवा
  • लोक सेवा आयोग

25) निर्वाचन व निर्वाचन आयोग


  • निर्वाचन आयोग
  • चुनाव आचारसंहिता
  • अनिवार्य तथा नकारत्मक मताधिकार
  • प्रतिनिधियों को वापस बुलाने के अधिकार
  • जन-प्रतिनिधि अधिनियम
  • जन-प्रतिनिधि अधिनियम व अपराध

26)  एन.जी.ओ. तथा एस.एच.जी

27) अनुसूचित जाति, अनुसूचित जन-जाति, एवम पिछड़ा वर्ग आयोग

28) राज्य भाषा

29) आपात कल

30) संविधान संशोधन

31) जम्मू कश्मीर

32) 5वी, 6वी, 9वी, 10वी अनुसूची

33) लोकनीति

34) दबाव समूह


No comments:

Post a Comment